Genel olarak tanımlamak gerekirse, don tehlikesinin nadir olduğu, ortalama kış sıcaklığının -8c’nin altına düşmediği, en yüksek yaz sıcaklık değerinin 36-37C ve yıllık ortalama sıcaklığın 13-16C olduğu, haziran ve temmuz aylarında %60 nispi neme, yıl içerisinde düzenli dağılmış 755mm’den daha fazla bir yıllık yağışa sahip, yüksekliği 600m’yi geçmeyen bölgeler fındık tarımı için uygundur. Denizden uzak olan iç kesimlerde ticari olarak fındık üretimini sınırlandıran en önemli faktör çok düşük kış sıcaklıklarıdır. Erken yapraklanan çeşitler, ilkbahar don zararına duyarlıdır.

Dinlenme döneminde fındık ağaçlarının soğuğa dayanımı, ceviz ve şeftaliye göre genellikle daha fazladır. Fındık ağacının gövdesi, dinlenme döneminde iken -25-30C’lik düşük sıcaklıklara dayanabilmekle birlikte gelişmenin başlaması ile bu dayanıklılık çok azalmaktadır. Kış sonlarına doğru, ağaçların dinlenmeden çıkmalarından sonra Erzincan gibi soğuk ekolojilerde fındık ağaçlarının toprak yüzeyine kadar dondukları görülmüştür. Bununla birlikte fındığın kışın çiçeklenmesi diğer pek çok meyve türünden farklılığını ortaya koymaktadır. Çeşitlerin soğuğa dayanıklılığı üzerindeki en önemli veriler, özellikle şiddetli kış soğuklarından sonra arazide yapılan gözlemler ile sağlanmıştır. Tombul, Palaz, Çakıldak, Kalınkara ve Sivri çeşitlerinde, kış dinlenme döneminde tomurcuklarda -10C sıcaklığa değin bir zararlanma olmadığını, -15C’den itibaren kararlanmanın önem kazandığını ve -20C’den sonra önemli ölçüde zararlanma meydana geldiğini, tomurcukların kabarma ve açılma dönemlerinde ise zararlanmanın -4C sıcaklıkta başladığını ve -6C sıcaklıkta arttığını; Mart ayı son haftasında çeşitlerin soğuğa en duyarlı dönemde olduklarını, en duyarlı çeşitlerin ise Palaz ve Kalınkara çeşitleri olduğunu belirtmektedir. Erkek çiçek -2 ile -2.5C’nin altına zararlanmaktadır. Tombul, Sivri, Palaz, Çakıldak ve Kalınkara fındık çeşitlerinde dişi çiçeklerin açım periyodu başlangıcında -12C sıcaklıkta 8 saat süresince zarar görmediklerini, Şubat ayı sonu ile Mart ayı başında ise -8C’den itibaren zararlanmanın başladığını bildirmektedir. Soğuğa dayanıklı olan çeşitler, daha geç çiçeklenme eğilimindedir. Corylus avellana’nın kuzey dağılım sınırlarındaki yabani çeşitleri, diğer çeşitlere göre soğuğa daha dayanıklıdır. Olden, denediği çeşitlere göre yabani İsveç fındıklarının, 5-10C daha düşük sıcaklıklara dayandığını bildirmektedir. Gorshkova Jablokov Moskova ve Tomsk yakınından aldığı yabani fındıkların Barcelona ile hibridizasyonu sonunda elde edilen f1 hibritlerin de soğuğa dayanıklı olduğunu bildirmektedir.

Yabancı Fındık çeşitleri üzerinde en detaylı çalışma; 18 tür ile 13 çeşidin soğuğa adaptasyonu, kış soğuklarına dayanımı ve soğuğa uyumsuzlukları konusunda Hummer vd. tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada öldürücü düşük sıcaklıklar, doku kararmasına yol açan sıcaklık dereceleri olarak ele alınmış ve bitki dokuları ile yıl içindeki oluşum zamanlarına göre farklılıklar göstermiştir. Bu çalışmada ayrıca türler içinde Corylus heterophylla, soğuğa en dayanıklı tür olmuş fakat Şubat ayı sonuna doğru soğuğa dayanımını hızla kaybetmiştir. Gövde dokusunun soğuğa dayanıklılığı ise sırasıyla korteks>kambiyum>ksilem>öz şeklinde olmuştur. Kış ortasında dinlenme safhasındaki vejetatif tomurcukların, kambiyum dokusu kadar soğuğa dayanıklı olduğu saptanmıştır. Ekim ayında erkek çiçekler, dişi çiçeklere göre soğuğa daha dayanıklı olmuş, Ocak ayında bu durum tersine dönmüştür. Bir çeşidin soğuklama gereksinimi, 0 ile 7C sıcaklıklar arasında geçen saatlerin toplanması ile açıklanmakta ve herhangi bir çeşidin bir ekolojide başarılı olarak yetiştirilebilmesini belirleyen önemli bir faktör olarak ele alınmaktadır. Yaprak tomurcuklarının soğuklama süreleri Tombul, Sivri, Palaz ve Foşa çeşitlerinde 350-550 saat, Uzunmusa’da 600-900 saat, Çakıldak’ta 750-1050 saattir. Tomurcuk sürme zamanları açısından fındık çeşitleri arasında oldukça büyük farklılıklar vardır. Buna göre yaprak tomurcuklarının soğuklama süresi en az olan çeşitler Palaz, Kalınkara, Sivri ve Yassı Badem, en çok olan çeşitler ise Çakıldak ve Yuvarlak Badem’dir. Bu konuda yapılan diğer çalışmalar da soğuklama gereksinimi yönünden yabancı çeşitler arasında önemli farklılıkların bulunduğu desteklenmektedir. Fındıkta bitkinin farklı kısımları farklı soğuklama gereksinimine sahiptir. Bergamini ve Ramina’ya göre fındıkta en fazla soğuklama gereksinimine yaprak tomurcukları sahiptir, bunları sırasıyla dişi çiçek salkımları ile erkek çiçek salkımları izlemektedir.

Kaynak: Türk Fındık Çeşitleri “Fındık Tanıtım Grubu” Prof. Dr. A. İlhami Köksal